Perła Architektury Langhansa » Z kart historii wyborów w 1810 roku

Jednym z cennych zachowanych kazań w naszej parafii to tzw. „kazanie wyborcze” z 12 lutego 1810 roku. Czy chodziło o agitacje wyborczą? Czy kościół mieszkał się w politykę? A może to krótka historia „zalążków demokracji” w Prusach? Musimy pamiętać, że kazanie pochodzi sprzed 214 laty i rzeczywistość, w której żyli ludzie na naszych ziemiach była odmienna niż teraz. Wojny Napoelońskie zmusiły Prusy do wielu zmian jednym z nich była tzw. „Pruska Ordynacja miejska z 1808 r.” Na czym polegała? W skrócie Tomasz Grudziński ujmuje to tak„Ordynacja dla całości miast pruskiej monarchii" z 19 listopada 1808 r., zwana w skrócie Ordynacją miejską z 1808 r., kładła podwaliny pod organizację władz miejskich, urzeczywistniających ideę „samorządności". Zdefiniowała pojęcie ,,mieszczanina" jako „obywatela lub członka społeczności miejskiej posiadającego prawa mieszczańskie".

Wprowadziła wybierane na zasadach demokratycznych organy samorządowe w miastach, zachowując jednocześnie zwierzchnictwo państwa nad wymiarem sprawiedliwości oraz policją, reorganizowała także strukturę poszczególnych organów kolegialnych oraz zakres ich kompetencji. Innowacyjność Ordynacji polegała także na modyfikacji statusu pełnoprawnego mieszkańca miasta, gdyż rugowała ona jego ekskluzywizm, wynikający z pochodzenia (rzemieślnicza proweniencja), posiadania (władanie nieruchomością miejską) oraz statusu majątkowego (odpowiednio wysokie dochody oraz mienie). Od tej pory warunkiem nabycia praw miejskich był cenzus majątkowy (odpowiednia wysokość dochodów w granicach 150-200 talarów rocznie), bądź status właściciela nieruchomości miejskiej i związany z tym obowiązek odprowadzania z tego tytułu podatku.”Jak to wyglądało w Wałbrzychu możemy to zobaczyć na łamach naszej kroniki parafialnej z 1888 roku: „1809: w niedzielę Sexagesimae 5 lutego w kościele zebrali się z własnej inicjatywy ubrani w czarne uroczyste stroje wybrani dla parafii zgodnie z ustawą o miastach, przedstawiciele magistratu, radni miejscy oraz starostowie. 29 maja w niedzielę Trójcy Świętej odbyło się wprowadzenie w urząd członków nowego magistratu, którzy zostali wybrani zgodnie z obowiązującą ustawą o miastach. Dokonał tego radca wojenny MÜLLER ze Świdnicy, uroczystą religijną oprawę stanowiło specjalnie przygotowane nabożeństwo.”Nasze kazanie pochodzi z 1810 i możemy o nim przeczytać w naszej kronice:„12 lutego 1810 zgodnie z ustawą o miastach wygłoszono pierwsze kazanie wyborcze do nowej jednej trzeciej radnych miejskich, którzy zastąpili swoich poprzedników. Gdy biły dzwony obu kościołów przedstawiciele magistratu, radni miejscy oraz obywatele mający prawo wyborcze przeszli od ratusza do kościoła ewangelickiego. Pastor GUDER i katolicki duchowny FISCHER powitali ich przy portalu kościoła i poprowadzili w kierunku ołtarza.” To właśnie tutaj zostało wygłoszone kazanie, które w przyszłości chcemy przetłumaczyć na język polski. Jednak to nie wszystko co zmieniała nowa ustawa i sprawiła „małe napięcia” na naszych ziemiach. Dalej w kronice czytamy:„Ustawa o miastach po pierwszych wyborach w roku 1809 przewidywała również utworzenie komisji do spraw kościelnych szkolnictwa. Patronowie kościoła kategorycznie sprzeciwili się temu. Hrabia HOCHBERG w piśmie z 4 grudnia 1809 do radcy wojennego MÜLLERA w Świdnicy zaprotestował przeciw przywłaszczaniu sobie przez wałbrzyskich radnych miejskich uprawnień dotyczących spraw kościelnych. Wskazał na swoje prawa patronackie i uzasadnił je tym, iż kościół szkoła w Wałbrzychu swoje powstanie i urządzenie zawdzięczają jego przodkowi hrabiemu Konradowi von HOCHBERG, a pastorzy, kantorzy i pozostała służba kościelna są przez panów na Książu i Nowym Dworze albo powoływani albo wymagana jest zgoda przy powoływaniu na stanowisko i nie przytrafiło się od roku 1742, by ktokolwiek mieszczan czy z wiosek miał tu jakiekolwiek zastrzeżenia. Jestem zatem, powiada hrabia HOCHBERG, zgodnie z paragrafem 568 rozdziału 1 drugiej części prawa ziemskiego wraz z moim wymienionym współpatronem prawdziwym patronem kościoła w Wałbrzychu. Nasi przodkowie i my od czasu po-wstania istniejącego systemu mieliśmy bezpośredni nadzór nad kościołem i szkołą, do ich utrzymania i ochrony wedle sił rzetelnie przyczynialiśmy się. Nasi przodkowie zgodnie z para-grafem 569 wspomnianych przepisów uzyskali prawo patronackie także przez to, że dali ziemię i miejsce na budowę kościoła i szkoły, że obie budowle w większości wybudowali i ich istnienie bardzo silnie wspierali. Ja sam uważam, iż przy budowie przed ponad 20 laty nie okazałem się być patronem niegodnym, bo udzieliłem bezprocentowej pożyczki w wysokości 2000 talarów, a kapitał w wysokości 2250 talarów przekazałem jako darowiznę. Nawet paragraf 523 potwierdza przekazanie przez państwo patronatu kościelnego na rzecz Dominium Książ. Dalej hrabia HOCHBERG powołuje się na to, że pastorzy KELTZ, BRETH i obecny GUDER od roku 1742 po 1795 bez najmniejszych prób mieszania się ze strony Dominiis Nowy Dwór i Książ zostali wybrani przez społeczności parafialne, a patronowie wybór zatwierdzili.

Ponadto radni miejscy nie mogą ignorować faktu, że od czasu powstania kościoła i szkoły w Wałbrzychu obaj patronowie obsadzali nauczycieli, służbę kościelną oraz wszystkich członków kolegium kościelnego na ich stanowiskach. Dlatego hrabia wątpi, by ustawa o miastach mogła w jakikolwiek sposób uszczuplić prawa patronackie. Natomiast na zakończenie pisma wyraża swoje zaufanie do miejskiej komisji szkolnictwa, której nie będzie utrudniać działalności, zatem w marcu tego samego roku mogła ona ją rozpocząć. Członkami komisji byli podskarbi miejski WUNDERLICH, ku-piec ALBERTI, dr HINZE protokolant i przewodniczący komisji szkolnictwa, piwowar BER-ŻER, introligator BATH, wyprawiasz lniarski WALLNISCH. Miejski młynarz HETER miał na-dal nadzorować młodzież szkolną z Wałbrzycha Górnego, pieczę nad dziećmi górników mieli sprawować w Wałbrzychu Górnym przewodniczący starszyzny gwarectwa KNEISEL, a w Boguszowie sztygar FLECK.”